وبگاه شخصی دکتر علی خبیری
مطالب مرتبط
صندوقهای ثروت ملی نوعی صندوق سرمایهگذاریاند که با اهداف خاص و تحت مالکیت دولت فعالیت میکنند. دلیل پیدایش صندوقهای ثروت ملی به اوایل دهۀ ۱۹۶۰ میلادی باز میگردد. پس از کشف میدان گازی در هلند، بخش تولید در این کشور بهشدت تضعیف شد و تولید کالا و ارائۀ خدمات کاهش چشمگیری یافت. این شرایط را در اقتصاد تحت عنوان بیماری هلندی و نفرین منابع میشناسند. در زمان وقوع این پدیده، افزایش درآمدهای حاصل از صادرات نفت و سایر منابع طبیعی به تقویت ارزش پول ملی، کاهش رقابتپذیری محصولات شرکتهای داخلی در مقابل کالا و خدمات وارداتی، افزایش واردات و کاهش صادرات کالا و خدمات غیرنفتی، رکود در بخش تولید، تورم و افزایش بیکاری منجر میشود. لذا صندوق بینالمللی پول به کشورهای صادرکنندۀ نفت و گاز پیشنهاد داد درآمدهای ناشی از فروش منابع طبیعی را بهجای مصارف روزمره و تأمین مالی واردات، به صندوقهای ثروت ملی خود واریز کنند. سپس، منابع صندوق باید برای سرمایهگذاری و تأمین مالی طرحهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی به کار گرفته شود. صندوقهای ثروت ملی باید در چارچوب مأموریت‌ها و اهداف مشخص شده از سوی حاکمیت به فعالیت بپردازد. گرچه صندوقهای ثروت ملی استقلال عملیاتی دارند، فعالیتهای آنها باید با اهداف کلان اقتصادی (سیاستهای پولی، مالی و توسعه) هماهنگ باشد. این امر مستلزم قاعدهمند کردن روابط صندوق با سایر ارکان حاکمیت مانند دولت و بانک مرکزی است.
براساس اهداف و مأموریت‌ها، انواع متعددی از صندوقهای ثروت ملی وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- صندوقهای تثبیت: هدف آنها کاهش نوسان درآمدهای دولت و جبران کسری بودجه در زمان کاهش قیمت نفت خام است. بدینمنظور، مازاد درآمد نفتی در زمانهای افزایش قیمت نفت به صندوق واریز و در داراییهای کوتاهمدت با نقدشوندگی بالا مانند اسناد و اوراق خزانه سرمایهگذاری میشود تا در زمانهای کاهش قیمت نفت برای جبران کسری بودجه به کار گرفته شود؛
- صندوقهای پس‌انداز و عدالت بیننسلی: قسمتی از درآمدهای نفتی به‌عنوان سهم نسلهای آینده به صندوق واریز شده و اغلب در بازارهای مالی بینالمللی سرمایهگذاری میشود؛
- صندوقهای ذخیرۀ بازنشستگی: عواید حاصل از سرمایهگذاریهای این صندوق جهت پرداخت تعهدات آتی دولت در ارتباط با تأمین اجتماعی (حقوق و بیمۀ بازنشستگان) مورد استفاده قرار میگیرد؛
- صندوقهای توسعه: هدف آنها تبدیل درآمدهای نفتی به ثروت ماندگار، سرمایۀ مولد و توسعۀ پایدار از طریق اعطای تسهیلات به طرحها و سرمایهگذاریهای توجیهدار است.
- صندوقهای سرمایهگذاری ذخایر (صندوقهای ذخیرۀ ارزی): هدف آنها سرمایهگذاری و کسب بازده از ذخایر ارزی و حفظ قدرت خرید بینالمللی کشور است.
همایش گروه کاری بین المللی صندوقهای ثروت ملی در سال ۲۰۰۸ میلادی قواعد کلی برای هدایت صندوقهای ثروت ملی را در شهر سانتیاگو شیلی تدوین کرد. این اصول که به‌عنوان اصول سانتیاگو شناخته میشوند، اصول و روشهای کلی پذیرفته شده پیرامون ساختار نهادی، مدیریت پرتفوی و ریسک، پاسخگویی و شفافیت را تحت بیستوچهار اصل به صندوقهای ثروت ملی پیشنهاد میدهند. اصل بیستودوم سانتیاگو بیان میکند که صندوقهای ثروت ملی باید چارچوبی مشخص برای مدیریت ریسک داشته باشند. مدیریت ریسک دربرگیرندۀ فعالیتهایی مانند شناسایی و اندازهگیری ریسک، تدوین سیاستهای مدیریت ریسک، تعیین نحوۀ واکنش به ریسکهای شناسایی شده، همسوسازی سطح ریسکپذیری در سرمایهگذاریها با اهداف و راهبردهای صندوق، بهینهسازی در تخصیص منابع، طراحی و اجرای نظام کنترلهای داخلی بهمنظور کاهش ریسک عملیاتی، اطمینان از گزارشدهی قابل اعتماد و بهموقع و رعایت قوانین و مقررات میباشد. با توجه به پیچیدگیهای روزافزون در کسبوکار، اتخاذ رویکرد یکپارچه و کلگرا از مهم‌ترین تحولات اخیر است که در آن مدیریت ریسک نیازمند (۱) همکاری، مشارکت و مسئولیتپذیری تمام ارکان صندوق در فرآیند مدیریت ریسک براساس تخصص و وظایف آنها و (۲) همسوسازی راهبردها، سیاستها و فعالیتهای بخش‌های مختلف صندوق میباشد. این مقاله به مرور اصول حاکمیت شرکتی در صندوقهای ثروت ملی با تأکید بر مدیریت ریسک و پرتفوی میپردازد.
مقالۀ مدیریت ریسک در صندوقهای ثروت ملی را اینجا می‌یابید. همچنین، اصول سانتیاگو را میتوانید اینجا بیابید.
